Pieter Claesz., ( ca. 1596/1597 - begraven op 1 januari 1661) is een Brabants kunstschilder die gespecialiseerd was in het schilderen van stillevens.

Samen met Willem Claesz. Heda, die ook in Haarlem werkte, was Claesz. een belangrijke schilder van stillevens. Claesz. en Heda stonden samen aan het begin van een traditie van stillevenschilderijen, die vooral in de Lage Landen ontwikkeld werd.

Over Claesz. is weinig uit schriftelijke bronnen bekend. Men denkt dat hij in zijn geboorteplaats Berchem als schilder is opgeleid. In 1617 trouwde hij in Haarlem. Hij werkte in Haarlem, en verkocht zijn werken ook vooral in Haarlem. Zijn identificatie met een Pieter Claesz uit Steinfurt of Burgsteinfurt uit Westfalen is onjuist gebleken, want deze laatste was al in 1639 overleden.

In het begin van zijn carrière schilderde Claesz. nog wel felle kleuren, later werd zijn werk steeds bedekter en intiemer van sfeer en maakte hij gebruik van een nagenoeg monochromatisch palet. Deze ontwikkeling vond gelijktijdig ook plaats bij de Nederlandse landschapsschilders, zoals ook bij de zoon van Claesz.

Een ontwikkeling in compositie is ook waar te nemen tijdens het leven van Claesz. Zette hij in het begin de voorwerpen vaak kruisvormig of in een strikte diagonaal neer, later maakte hij veel meer gebruik van overlapping tussen de voorwerpen, waardoor een grotere diepte verkregen werd. Ook schilderde hij in de loop van zijn leven vanuit een steeds lager standpunt, waardoor men minder van bovenaf op de tafel met stilleven kijkt, maar van opzij.

Het gebruik van licht en schaduw van Claesz. is briljant. Hij schildert lichtreflecties tussen verschillende objecten op elkaar, en verder kan hij de lichtwerking van verschillende oppervlakken goed uitduiden, waardoor er verschil gemaakt wordt tussen een tinnen of een zilveren bord, een glazen roemer, een kan van aardewerk. Deze beheersing van de stofuitdrukking komt echter bij meer 17e-eeuwse Nederlandse schilders voor. In enkele werken heeft Claesz. zichzelf geschilderd, zittend achter zijn schildersezel, echter onopvallend, via de reflectie in een glas. Het schilderen van glas was een specialiteit van Claesz.[3]

Claesz. gebruikte vaak dezelfde voorwerpen in zijn stillevens; een mes met een geblokt parelmoeren handvat, een roemer, een pijpglas, tinnen borden en kannen met een zwanenhals, en fijne porseleinen schalen, import uit China. Vaak werd een glas liggend afgebeeld, waarmee de compositie aan spanning wint. Claes signeerde met PC, of met PCH (met de H van Haarlem).

Vrijwel alle stillevens van Claesz. verwijzen naar het sterven en de tijdelijkheid van het leven en het plezier. Dit wordt ook wel vanitas genoemd. Hij maakt veel gebruik van gedoofde of uitgaande kaarsen, muziekinstrumenten, horloges, oude boeken, schrijfwaren zoals een ganzenveer, schedels, enz. Verder schildert hij veel levensmiddelen, zoals brood, kaas, wijn, oesters, vis, gevogelte, ham, olijven en walnoten. Ook citroen werd veel afgebeeld, als gele toets in het monochrome palet. Citroen werd in die tijd vaak gebruikt om de zoete witte wijn op smaak te brengen. De stillevens van Claesz. waren dus niet bedoeld om te pronken, zoals die van zijn voorgangers, maar om de bekijkers aan te sporen vooral een goed en godsdienstig leven te leiden. Claesz. maakt echter ook pronkstillevens, waarin zilveren of gouden zwaar versierder bekers zijn opgenomen, veel fruit en bloemen.

Zelden gebruikte Claesz. vruchten in zijn schilderijen. Als hij dat toch deed schakelde hij een collega schilder in, in diverse gevallen Roelof Koets, die dan de helft van het schilderij vulde met vruchten en wijnbladeren, een mand, etc. Beiden signeerden het schilderij als het gereed was.